موسسه گنجینه سرزمین پارس

باسمه تعالی

نظر به اهمیت وارزش والای بافت قدیم شیراز به عنوان یکی از میراث های تاریخی ماندگار در سطح کشور ،از مهر ماه 1400شمسی در کنار معرفی آثار مهم گردشگری استان فارس ، مقاله ای با نام بافت قدیم شیراز یادگار گذشتگان ارایه می گردد که در آن ضمن اشاره کوتاه به سوابق تا ریخی بافت قدیم برای آشنایی مخاطبان عزیز هر هفته یکی از محلات آن شرح داده خواهد شد

از خوانندکان محترم انتظار می رود نظرات اصلاحی و انتقادی خود را پیرامون این مطالب ابراز نمایید    

( محسن سپهری منش کار شناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری  )

مقدمه

 به طور کلی یکی از اجزا و عناصر اصلی در ساخت شهرهای سنتی ایران، محلات شهری است. مطالعات انجام شده توسط محققین ایرانی در خصوص عناصر و پایه­های اصلی شهرهای دوره اسلامی نشان می­دهد که این عناصر در زندگی شهری شامل حکومت، امت، اصناف و محلات بوده و بین اجزای اصلی نظام اجتماعی شهرها با سیمای شهری همواره رابطه نزدیکی برقرار بوده است. از این رو در ادوار گوناگون تاریخی از محلات شهری به عنوان سکونت گاه طبقات مختلف اجتماعی نام برده شده است. در این محلات صاحبان پیشه های گوناگون و گروه های نژادی و قومی و مذهبی متفاوت در کنار هم زندگی می کردند.

شیراز به عنوان یکی از شهرهای سنتی در دوره­های تاریخی گوناگون دارای حصار و برج و بارو و تعدادی دروازه و محلات بوده است که بعد از گذشت صدها سال امروزهم غالب این محلات در بافت قدیم شیراز کم و بیش دیده می­شوند که با بررسی تاریخچه و یادآوری آن­ها می­توان به علت نام­گذاری این محلات قدیمی پی برد.

بعد از دوره صفویه  و با انتخاب شهر شیراز به پایتختی توسط کریم خان زند وی ابتدا در تجدید بنای حصار شهر، محیط آن را قدری کوچکتر نمود. به طوری که بعضی از قسمت­های آن خارج از شهر قرار گرفت و سپس تعداد دروازه­های شهر را به شش دروازه منحصر نمود و با ادغام محلات نوزده گانه در دوره های قبل تعداد آن­ها را به یازده محله تقلیل داده است. لازم است در ابتدا شناسنامه مختصری از محلات بافت قدیم آورده شود. زیرا این محلات یازده­گانه همچنان در دوره­های بعد یعنی در دوره قاجاریه  و حتی با توسعه  شهر شیراز در اوایل حکومت پهلوی باز هم بیشتر جمعیت شیراز در این محله های بافت قدیم ساکن بودند، به طوری که امروزه با وجود احداث خیابان های اصلی کریم خان زند و لطفعلی خان زند که از وسط این محلات عبور کرده اند همچنان این محله ها در بافت قدیم شیراز کم و بیش به حیات خود ادامه می دهند. هم اکنون بافت قدیم شیراز با مساحت تقریبی 360 هکتار در قلب و مرکز شهر شیراز قرار گرفته و چنان که گفته شد از محلات گوناگون تشکیل شده است.

آنچه مسلم است در طول تاریخ پرفراز و نشیب این شهر در دوره های مختلف نام و محدوده این محلات شهری دستخوش تغییر و تحولات زیادی گشته است ولی این محلات همچنان با نام­های اصیل خود در بافت قدیم شیراز واقع شده و امروزه هم سکونت­گاه بخشی از جمعیت شهر می­باشند.

در ادامه مطلب به شرح هر کدام از این محلات به تفکیک و بر اساس قدمت زمانی و دوره شکل گیری پرداخته می شود.در این مقاله سعی بر آن است که با تحلیل جغرافیایی سیر تحولات محله­های بافت قدیم شیراز را مورد بررسی و کنکاش قرار دهیم.