موسسه گنجینه سرزمین پارس

یکی از عناصر اصلی درساخت وپیکره بندی شهر های سنتی در ایران ،مراکز حکومتی ودیوانی می باشد  از جمله در شهرهایی همچون شیرازکه در چندین دوره تاریخی همانند دیلمیان واتابکان فارس وحکومت های محلی آل اینجو وآل مظفر  وبه ویژه در دوره زندیه پایتخت بوده است

امروزه آثار تاریخی به جای مانده از آن دوره ها می تواند باز گو کننده چهره قدیمی این شهر باشد که معروفترین بنای باز مانده حکومتی  از آن دوران ، ارگ کریم خانی می باشد که در مرکز شهر شیراز واقع شده است.

مروری بر تاریخ 1400ساله شیراز نشان می دهد که در دوران قبل از انتخاب شیراز به عنوان پایتخت زندیه نیز در گوشه وکنار بافت قدیم بناها وکاخ هایی از دوره دیلمیان به بعد ساخته شد که عمده این بنا ها به مرور زمان از بین رفته اند.

با نگاهی به منابع ومتون تاریخی سده های نخستین دوره اسلامی چنین برداشت می شود که بنا به گفته استخری جغرافیدان نامی ،شهر شیرازدر دوره دیلمیان از جمله شهر هایی بوده که  کهندژو ربض داشته است. وی احتمال می دهد که بنای دار الاماره وکهندژ تقریبا در مرکز شیراز قرار داشته است ولی امروزه از چگونگی ومحل  عمارت دار الاماره در شیراز هیچ گونه اطلاعی در دست نیست.اما با توجه به بنا هایی که در دوره دیلمیان توسط عضد الدوله ساخته شده  به غیر از شهر نو بنیاد کرد فنا  خسرو که توسط وی در بیرون از دروازه شهر شیراز احداث کرد ،از قصر مجللی نام برده شده که در داخل شهر بنا کرده بود که جای دقیق آن مشخص نیست.

مقدسی جغرافیدان معروف اسلامی که بعد از وفات عضد الدوله به شیراز آمده ومدتی را در آنجا به سربرده در کتاب خود شرح مبسوطی را در باره شیراز آن دوران چنین آورده است.

«به اندازه نیم فرسنگ دور از شیراز ،عضد الدوله شهری بساخت وآن رابه اسم خود فنا خسرو نامید ونهری را که از پایین قصر او می گذرد تا شهرجدید حفر کرد  .عضد الدوله در این کاخ جوی های آب روان ساخته وبر فراز آن گنبد هایی بنا  کرده ودر اطراف بوستان هایی از درختان تعبیه نموده ودر آن حوض هایی حفر نموده وتمام وسایل واسباب آسایش را فراهم کرده است وذکر می کند که از نگهبانان شنیدم در آن کاخ 360 اطاق است  واین قصر کتابخانه ای دارد که دارای وکیل وکتابدار و ناظری از بر گزیدگان است »

 از ما حصل آنچه مورخین وجغرافیدانان  این دوره ذکر کرده اند وهم چنین  شواهد و مدارک موجود می توان چنین استنباط کرد که شیراز در دوره دیلمیان تا کمی بعد ازوفات عضد الدوله یعنی اواخر قرن چهارم هجری ،شهری بوده است بدون برج وبارو که عمارت دار الاماره در درون آن قرار داشته است که امروزه هیچ گونه آثاری  از آنها در بافت قدیم شیراز وجود ندارد.